PH خاک بطور مستقیم یا غیرمستقیم رشد گیاه را تحت تاثیر قرار میدهد. مهم‌ترین نقش PH خاک کنترل حلالیت عناصر غذایی در خاک میباشد. به عبارت دیگر قابلیت جذب عناصر غذایی وابستگی زیادی به PH خاک دارد. عناصر غذایی در PHهای مختلف، حلالیت‌های متفاوتی دارند. هر گیاهی یک محدوده PH خاص و مناسبی را تحمل می کند که اگر PH خاک کم یا زیاد باشد رشد و نمو گیاه را دچار مشکل می کند .
یکی از مشکلاتی که در خاکهای ایران وجود دارد PH قلیایی است ، یعنی PH بالاتر از ۷ و کمبود بارندگی در ایران و دارا بودن اقلیمی خشک باعث تجمع بازهای تبادلی در خاک می شود که در پی آن افزایش غلظت یون هیدروکسید در خاک را به همراه دارد.
از نقطه نظر اسیدیته ، خاکها را به سه دسته اسیدی ، خنثی و قلیایی طبقه بندی می کنند و معمولا” درجه اسیدی یا قلیایی بودن خاک را می توان از طریق مقدار و میزان pH توصیف کرد ، که عمدتا” در دامنه ای بین صفر تا ۱۴ نوسان دارد . هر مقدارpH خاک زیر عدد ۷ ، نشانه اسیدی بودن و بر عکس مقادیر بالای این عدد ، نشان قلیایی بودن و در نهایت حد میانه حالت اسیدی و بازی که حدود ۷ میباشد که خنثی میگوند.
لازم به ذکر است که کمبود بارندگی به این علت بر PH خاک تاثیر گزار است که اولا وقتی بارندگی رخ ندهد جابجایی مواد هم در خاک امکان پذیر نبوده و همین امر باعث میشود که زمین های بکر به مرور زمان قلیایی تر از قبل بشوند . ثانیا باران ، خود تا حدودی اسیدی بوده که همین امر باعث کاهش PH خاک میشود .ونیز میزان پی هاش آب آبیاری چاه، چشمه و... نیز بر افزایش و یاکاهش پی هاش خاک کاملا موثر است.
PH قلیایی باعث میشود که حلالیت عناصر غذایی ضروری برای گیاه کاهش پیدا بکند و گیاه نتواند عناصر مورد نیاز را جذب کند و گیاه به کمبود عناصر غذایی مثل فسفر ،آهن،روی، منگنز،منیزیوم دچار میشود.
عامل عمده‌ای که در بروز این کمبودها موثر هستند آهک زیاد است و در بسیاری از منابع کمبود آهن را نیز زرده ناشی از آهک می‌نامند. لذا عامل بروز زردی، آهک زیاد در خاک است.
در مقابل خاکهای آهکی، خاکهای اسیدی وجود دارند که PH کمتر از ۷ دارند. با توجه به مقدار PH خاکهای اسیدی به دو نوع خاکهای اسیدی خفیف و اسیدی خیلی شدید تقسیم‌بندی میشوند.
در خاکهایی که خیلی اسیدی باشند یعنیPH آنها کمتر از ۴/۵ تا ۵ باشد، حلالیت عناصر غذایی مثل آهن، آلومینیوم و منگنز بقدری افزایش پیدا میکند که برای گیاه ایجاد مسمومیت میکند. پس حلالیت عناصر غذایی وابستگی بسیار زیادی به PH خاک دارد.
آهن در تغذیه گیاه، نقش بسیار مهمی دارد و وابستگی آن هم به PH خاک بسیار زیاد است. اگر PH خاک یک واحد کاهش پیدا کند حلالیت آهن هزار مرتبه افزایش می‌یابد. یا اگر PH خاک را یک مرتبه تغییر دهیم، حلالیت منگنز و روی که از عناصر ضروری در تغذیه گیاه هستند صد مرتبه دچار تغییر میشوند.
راهکارهای اصلاح خاکهای آهکی و یا اسیدی :
اصولاً اصلاح PH خاک، کار مشکلی است معمولاً PH خاک را بعنوان یک خصوصیت ثابت در نظر می‌گیرند و خیلی تغییر نمی‌دهند. زیرا خاک دارای خاصیت تامپونی یا واحدی است و در مقابل تغییرات PH از خودش مقاومت نشان میدهد. لذا توصیه میشود با توجه به PH خاک، گیاه انتخاب و کشت شود.
برای تغییر PH خاک به خاکهای اسیدی آهک اضافه میکنند و در نتیجه PH خاک افزایش پیدا میکند، کاری که در کشورهای اروپایی و اقلیم مرطوب صورت میگیرد و مشکل خاکهای آنها، اسیدی بودن است که باید از طریق مصرف آهک،PH را افزایش دهند.
مشکل خاک ایران، بالا بودن PH خاک و قلیایی بودن آن است.
برای کاهشPH خاک باید از یکسری مواد اصلاح کننده یا کاهش دهندهPH استفاده بکنیم. یعنی اینکه در بعضی جاها از طریق آبیاری اسید سولفوریک و اسید کلریدریک به خاک اضافه کنیم. ولی مصرف اسید کاری مشکل و همراه با خطرات جانبی بوده و توصیه میشود برای کاهش PH خاک، از گوگرد استفاده بشود.
عنصر گوگرد اضافه شده به خاک بوسیله‌ی باکتری تیوباسیلوس (که در خاک موجود است) اکسید شده و اسید سولفوریک تولید میکند وPH خاک را تغییر میدهد.در روش دیگر،PH خاک را موضعی کاهش می‌دهند تا اثرات منفی آن را از بین ببرند. مثلاً مقدار کمی از خاک گلدان را انتخاب کرده (حدود ۲/۰ کل خاک گلدان) و PH آن را کاهش می‌دهند، وقتی ریشه گیاه به آن قسمت خاک رسید در محیط مناسب عناصر خود را دریافت میکند.
اصلاح خاک بیش از حد رسی (گلی)
خاک رسی فاقد مواد آلی است. فقدان مواد آلی باعث میشود گیاه نتواند آهن را از خاک رسی دریافت کند. مواد مغذی کم مقداری در مواد آلی وجود دارند که گیاه برای جذب آهن گیاه از طریق ریشه، به آنها نیاز دارد. در صورتی که خاک رسی باعث کمبود آهن در گیاهتان شده است، اصلاح کمبود آهن گیاه به معنی است که باید از مواد آلی مانند کمپوست و پیت ماس را مخلوط کنید.
اصلاح خاک متراکم یا بیش از حد مرطوب
در صورتی که خاک بیش از حد مرطوب یا متراکم و فشرده باشد، ریشه ها هوای کافی ندارند که آهن کافی را برای گیاه دریافت کنند.
اگر خاک بیش از حد مرطوب باشد باید زهکشی خاک را بهبود ببخشید. در صورتی که خاک متراکم است، اغلب به سختی میتوان آن را حل کرد بنابراین روشهای دیگر جذب آهن توسط گیاه را باید به کار گرفت.
در صورتی که نمیتوانید زهکشی گیاه را بهبود ببخشید یا تراکم آن را کاهش دهید، از کلات آهن ( chelated iron ) یا محلول پاشی یا مکمل خاک استفاده کنید. این کار محتوای آهن در دسترس گیاه را افزایش داده و ضعف توانایی گیاه در جذب آهن از طریق ریشه را جبران میکند.
کاهش فسفر خاک
فسفر بیش از حد در خاک مانع جذب آهن توسط گیاه شده و کلروز آهن ایجاد میکند. معمولا این وضعیت به واسطه مصرف کودی که فسفر بالایی دارد اتفاق می افتد. از کودی استفاده کنید که فسفر آن کم است (عدد میانی در سه رقم مربوط به کود) تا به ایجاد تعادل در خاک کمک شود.
اثرات مصرف کودهای مختلف و میکروارگانیسم ها رویPH:
مصرف کودهای مختلف در خاک های زیر کشت، تغییراتی در PH ایجاد می کند، معمولاً کودهایی از نوع آمونیاکی، سولفات، کلرور پتاسیم، سوپر فسفات، گوگرد، اوره موجب تنزل PH خاک می شود، در حالی که کودهای دیگر مانند سیا نامید، اسکوری، نیتراتهای سدیم و کلسیم و کود دامی،PH خاک را بالا می برند. تأثیر فعالیت میکروارگانیسم ها در عمل هوموسی شدن بقایای آلی تأثیر دارند، خواه ناخواه در PH خاک تأثیر می گذارند، چرا که محصول نهایی این فعالیت در هر شرایط، نوع مشخص از هوموس است کهPH آن با نوع دیگر تفاوت دارد.
