سولفات مس ریز مغذی کشاورزی، کات کبود یا سولفات مس به رنگ آبی و بدون بو که دارای کاربردهای مختلفی در زمینه‌های کشاورزی، صنعتی، شیمی و طبی دارد. برای تهیه سولفات مس می‌توان از مس و اسید سولفوریک استفاده کرد. با این وجود مس از لحاظ تجاری به صورت ورقه‌های بزرگ و به عنوان یک منبع اقتصادی در کشور ایران در دسترس است. مس سولفات پنج آبه به سهولت در آب حل میشود. هم چنین در متانول و گلیسرول وتا حدی در اتانول قابل حل است. وقتی که کریستال‌های آبی مس سولفات در شعله باز گرما داده می‌شوند بدون آب می‌شوند و به رنگ سفید خاکستری در می‌آیند.
سولفات مس با فرمول CuSO4 - 5H2O دارای کریستال‌های آبی رنگ، شفاف و پودر به رنگ آبی روشن میباشد. کریستال‌های سولفات مس در هوای خشک به تدریج شکفته میشود. در دمای ۴۵ درجه دو مولکول آب خود را از دست میدهد و در ۱۱۰ درجه، چهار مولکول آب کریستالی را از دست میدهد و آخرین آب کریستالی را در دمای ۲۵۰ درجه سانتیگراد از دست میدهد. این ماده در دمای ۴۰۰ درجه تجزیه میشود. وزن مخصوص آن ۲٫۸۷ است. یک گرم سولفات مس در ۳ میلی لیتر آب سرد و ۰٫۵ میلی لیتر آب جوش حل میشود و حلالیت آن در آب محتوی اسید سولفوریک کاسته میشود. مس سولفات یا گوهر آبی یا زاج کبود؛ یک ترکیب شیمیایی است که در گستره وسیعی از صنایع مورد استفاده قرار میگیرد.
این نمک بسته به درجه آب پوشی به صورت یک سری ترکیبات متفاوت یافت میشود. کالکوسیانیت (یک نوع سنگ معدن مس) فرم بدون آب مس سولفات است و یک ماده معدنی کمیاب است و به صورت پودر سبز کم رنگ یا سفید مایل به خاکستری میباشد. فرم‌های آبپوشیده متنوعی از مس سولفات شامل مس سولفات سه آبه، پنج آبه و هفت آبه موجود است.
با این وجود مس سولفات پنج آبه (CuSO4.5H2O) متداول‌ترین فرم این نمک است که آبی روشن است و به نام کالکانتیت (سنگ خاردار) شناخته میشود. رنگ آبی روشن کریستال‌های مس سولفات آبپوشیده که به دلیل وجود آب متبلور شده است بهترین راه برای تمایز بین فرم بدون آب و آبپوشیده است.
کاربرد سولفات مس در کشاورزی
سولفات مس در کشاورزی به مقدار زیادی مصرف میشود که برخی از این موارد در ذیل ارائه میشود.
سولفات مس پنج آبه به طور متداول به عنوان قارچ کش برای کنترل بیماری‌های باکتریایی و بیماری‌های قارچی محصولات، میوه‌ها و سبزی‌ها مانند زنگ گیاه، لکه برداشتن برگها، آفت‌ها وزخم پوست سیب استفاده میشود. سولفات مس در تشکیل کلروفیل و پدیده فتوسنتز دخالت دارد.
سولفات مس همچنین باعث تحریک در تشکیل ویتامین A میشود. نقش متابولیکی مس در چندین سیستم آنزیمی مشخص شده است و همچنین نقش مهمی در بیوسنتز و فعالیت اتیلن به عنوان هورمون رسیدگی میوه‌ها داراست. فرم قابل جذب مس در خاک کاتیون دو ظرفیتی Cu+2 میباشد. فرایند جذب مخصوص قابلیت دسترسی مس را تحت تأثیر قرار میدهد، این فلز در اسیدیته بالا به سختی جذب میشود از اینرو استفاده از ترکیبات سولفاته در حل این مشکل مؤثر است.
برای رفع کمبود مس (Cu) می‌توان یا کودهای حاوی آن را یا سولفات مس محلول در آب را به خاک اضافه یا محلول پاشی نمود. کاربرد سولفات مس در حد ۶۰۰ تا ۱۲۰۰ گرم در ۱۰۰۰ لیتر آب در اوایل بهار نیز موفقیت آمیز میباشد. در غلظت زیاد، مس نیز باعث مسموم شدن گیاه شده، میوه‌ها حالت ترک خورده و سیاه رنگ پیدا می‌کنند و در روی برگها نیز نقاط نکروزه قهوه‌ای رنگ و ریزی مشاهده میشود.
